Z KART HISTORII POLSKIEGO TOWARZYSTWA TURYSTYCZNO-KRAJOZNAWCZEGO W KROŚCIENKU NAD DUNAJCEM
Opracowana na podstawie wydawnictwa autorstwa Eugeniusza Rustanowicza ,, Z KART HISTORII PTTK w Krościenku nad Dunajcem”
Pieniński Oddział Towarzystwa Tatrzańskiego – prekursor PTTK w Krościenku n.D
Oddział Pieniński PTT powstał formalnie 26 lipca 1893 roku. Jego siedzibą były na przemian Szczawnica i Krościenko. Łącznie w ówczesny skład Pienińskiego Oddziału weszło 50 osób, w tym ze Szczawnicy – 12, z Krościenka – 7, z Czorsztyna – 2, 29 osób rekrutowało się z innych, często bardzo odległych okolic – spośród entuzjastycznych miłośników Pienin. Pierwszym prezesem Oddziału został wybrany dr Władysław Ciborowski, znany lekarz szczawnickiego uzdrowiska, a jego zastępcą niestrudzony działacz i organizator – Feliks Wiśniewski. Podkreślić należy, iż na liście założycieli Pienińskiego Oddziału PTT widnieją podpisy : Konstantego Dziewolskiego, lekarza dr Rudolfa Hamerszlaga, aptekarza Mansfelda Kaczyńskiego, oraz Jędrzeja Moskwy. W skład pierwszego Zarządu wszedł także mieszkaniec Krościenka ówczesny notariusz Marceli Gorączko.
Już od swego zarania Oddział przystąpił do rozwiązywania problemów pienińskiej turystyki. Dąży do budowy drogi pienińskiej ze Szczawnicy przez przełom Dunajca do Czerwonego Klasztoru. Organizuje przewodnictwo, uporządkowuje sprawy flisactwa, wytycza szlaki turystyczne.
Zasadnicze znaczenie dla dalszej działalności Oddziału miało Walne Zebranie w Krościenku, w dniu 4 czerwca 1904 roku, które dokooptowało do Zarządu sędziego krościeńskiego Sądu, dra Zygmunta Tałasiewicza, obdarzonego nie tylko znakomitym zmysłem organizacyjnym, lecz i ogromną pracowitością oraz prawdziwym społecznym powołaniem.
Jego plany obejmują miedzy innymi odnowienie ścieżek turystycznych w Pieninach, założenie służb informacyjnych w rodzaju obecnych biur obsługi ruchu turystycznego, a także ustanowienia społecznej straży dla pilnowania szlaków turystycznych.
Jak na owe czasy plany były nader ambitne i trudne do zrealizowania, lecz niestrudzona energia tego krościeńskiego działacza daje wkrótce owoce. I tak w roku 1906 na zebraniu w Krościenku uchwalono założenie biur informacyjnych w Szczawnicy i w Krościenku.
Wspomniane biura informacyjne sprzedawały pamiątki, mapy, albumy, pocztówki itp. Zajmowały się też zamówieniami na spływ i umawiały przewodników. Przed biurami znajdowały się tablice informujące o szlakach turystycznych, wysokości szczytów, o taksach przewodników i ,,łódkarzy”.
W roku 1907 Oddział Pieniński w Krościenku zakupił od Konstantego Dziewolskiego z Krościenka polankę ,,Przechodki Małe” i przeznaczył ją na budowę schroniska im. Henryka Sienkiewicza. Popularny bardzo ,,Sienkiewicz” służył turystom prawie do II wojny światowej.
I jeszcze jeden obiekt turystyczny powstaje dzięki zabiegom Tałasiewicza: jest to schronisko im. Wincentego Pola w Sromowcach Niżnych.
I wojna światowa 1914-1918 i pierwsze lata po tej wojnie nie sprzyjały rozwojowi jakiejkolwiek turystyki. Jednak pomimo przeciwności Oddział działał nieprzerwanie.
Po zebraniu w 1923 roku Oddział zaczyna odnawiać zniszczone schroniska, ścieżki turystyczne, znów zaczyna zakładać biura. Na pierwszy plan w tym okresie wybija się sprawa ochrony przyrody w Pieninach. Dnia 31 sierpnia 1930 roku, PTT – proklamowało uroczyście utworzenie Pienińskiego Parku Narodowego, wyprzedzając władze państwowe o prawie dwa lata.
W dniu 17 lipca 1932 roku pod starymi lipami w Czerwonym Klasztorze proklamowano pierwszy w Europie Międzynarodowy Polsko-Słowacki Park Natury w Pieninach.
Od tej pory Oddziałowi w pracach nad planowym zagospodarowaniem Pienin przybędzie niezwykle ważny sojusznik, Dyrekcja Pienińskiego Parku Narodowego.
W 1934 roku powstało ,,Polskie Stowarzyszenie Flisaków Pienińskich na rzece Dunajec”. Od samego początku działania tego stowarzyszenia przez wiele lat Polskie Towarzystwo Tatrzańskie i PPN prowadziły akcje szkolenia flisaków i otaczały ich serdeczną, życzliwą opieką.
Mówiąc o latach trzydziestych , wspomnieć warto, że w tym okresie z inicjatywy członków Pienińskiego Oddziału PTT-niezapomnianej pamięci dr Artura Karola Wernera i Czesława Winiarskiego powołano do życia sekcję narciarską i kajakową, wielce zasłużoną dla późniejszego rozwoju tych sportów.
Aż do wybuchu II wojny światowej ruch turystyczny w Pieninach sterowany umiejętną ręką dr Wernera rozwijał się znakomicie. Dnia 3 września 1939 roku Krościenko zostało zajęte przez Niemców. Całe życie społeczne zostało sparaliżowane, turystyka całkowicie zamarła.
Podkreślić należy, że ruch oporu w Krościenku rozpoczął się natychmiast po rozpoczęciu działań wojennych. Choć wielu działaczy Oddział PTT idzie na tułaczkę, wielu zostaje aresztowanych, wśród pierwszych konspiratorów znajdujemy-przewodnika PTT- późniejszego współzałożyciela PTTK w Krościenku. Jest nim Franciszek Koterba, legendarny kurier ruchu oporu, który to już od grudnia 1939 roku pełnił służbę kuriersko-przerzutową i wywiadowczą w organizacji ZWZ-AK na trasie Warszawa-Budapeszt. Niemcy uważali go za groźnego przestępcę zagrażającego bezpieczeństwu hitlerowskiej Rzeszy, toteż rozsyłali za nim listy gończe, wyznaczając wysokie nagrody za jego ujęcie. Koterba zdołał jednak dwukrotnie uciec z rąk gestapo i pomimo licznych zastawianych na niego zasadzek, nie ujęto go do końca wojny.
Nieliczni działacze, którzy przetrwali tragiczny okres okupacji, rozpoczęli po raz trzeci żmudną pracę organizatorską. Dziedzictwo było bardzo smutne: spalone i zniszczone obiekty, zarośnięte szlaki turystyczne, zdewastowany sprzęt i straty najcięższe, nie do powetowania, bolesne wyrwy po tych którzy odeszli od nas na zawsze.
Tym niemniej, już od pierwszych dni po wyzwoleniu – pod niestrudzonym kierownictwem dra Wernera zaczyna w roku 1945 na nowo swą działalność Pieniński Oddział PTT. W tymże roku otwiera schronisko u Jacentego Majerczaka, tak lubiane przez turystów z okresu sprzed II wojny światowej. Ze strzępów łodzi flisacy przygotowują zestawy które już w letnim sezonie 1945 roku powiozą pierwszych turystów spływem po Dunajcu.
Ruch turystyczny w Pieninach systematycznie rośnie. Oddział zabiega miedzy innymi o budowę schronisk na Lubaniu i Przechybie, krząta się wokół przystani kajakowej na Piaskach, szkoli flisaków, organizuje punkt weryfikacji Górskiej Odznaki Turystycznej. Poza Wernerem szczególnie dużą aktywność wykazują w tym trudnym okresie inż. Eugeniusz Szyda wiceprezes Oddziału, oraz koledzy : Adam Malinowski, Czesław Winiarski i Stanisław Reinfuss.
Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze powołuje Oddział w Krościenku. Dnia 6 marca 1956 roku odbył się zjazd założycielski który ukonstytuował zarząd w składzie:
mgr Eugeniusz Łaciak -prezes,
mgr inż. Janusz Zaremba -wiceprezes,
Stanisława Kołodziejska-skarbnik,
Barbara Żukowska-sekretarz.
Członkami Zarządu zostali wybrani:
Roman Hirkawski, Tomasz Waradzyn i Antoni Wroniewicz.
Już w dniach 24 i 25 marca 1956 roku powstają dwa pierwsze Koła Terenowe: Koło w Krościenku i Koło Flisackie. W grudniu 1956 roku Oddział podejmuje decyzję zorganizowania kursu przewodnickiego, który kończy w następnym roku 15 kandydatów.
W latach 1957-1960 odbywa się kolejny kurs przewodników. W 1957 roku organizujemy naszą pierwszą stację turystyczną u P. Zofii Firek: Oddział uruchamia również kiosk pamiątkarski i bufet na przystani flisackiej w Czorsztynie.
Dla członków Oddziału zorganizowano klub, który zyskuje sobie dużą popularność wśród krościeńskich PTTK-owców. Pierwsze wyposażenie Klubu zakupione zostało z własnych składek członków. Powstaje też pierwsze, na razie skromne biuro obsługi ruchu turystycznego.
Od roku 1958 Oddział organizuje PTTK-owskie wieczornice, nie rzadko wzbogacane częścią artystyczną. Stanowiły one bardzo miłe urozmaicenie życia towarzyskiego naszych członków.
W roku 1958 prezesem Oddziału zostaje Roman Hirkawski , który wraz z wybranym wówczas Zarządem nadaje Oddziałowi nowe impulsy. W tym też czasie z grona przewodników przy Oddziale powstaje sekcja ratownictwa górskiego-GOPR.
Zaszczytne funkcje naszych ratowników pełnili wówczas m. in. Koledzy: Marian Szela, Jan Werner, Jan Scheiki, Jerzy Kwiatek, Franciszek Kozłecki, Stanisław Głuc i Stanisław Nowak. Pierwszym kierownikiem pienińskiej sekcji ratownictwa górskiego, był jeden ze współzałożycieli Oddziału w Krościenku – Józef Gabryś.
W roku 1958 zostaje powołane do życia Koło Strażników Ochrony Przyrody wywodzącego się z krościeńskiego Koła Przewodników Beskidzkich.
Należy podkreślić ważną inicjatywę podjętą przez Zarząd Oddziału wspólnie z Kołem Przewodników PTTK w Krościenku w 1961 roku. Chodziło o stworzenie Pienińskiego Etnograficznego Muzeum Górskiego i Skansenu.
Niestety pomysł został zarzucony , którego intencją było ratowanie od zagłady i zapomnienia dowodów kultury i artyzmu dawnych mieszkańców Pienin w szczególności Krościenka i jego okolic, tych dowodów, które we współczesnym świecie straciły już jako przedmioty użytkowe swoją przydatność dla właścicieli.
Członkowie Zarządu i Koła Przewodników wygłaszali na temat zabytków prelekcje i audycje w radiowęźle, wydrukowano i rozlepiano afisze propagujące ideę Muzeum Etnograficznego PTTK i zachęcające do zbierania eksponatów na ten cel.
Niestety cała ta niezmiernie pożyteczna sprawa skończyła się na niczym na skutek niezrozumiałego oporu władz lokalnych , które odmówiły nie tylko lokalu, czy lokalizacji pomieszczenia na Muzeum, ale nawet strychu w budynku Rady Narodowej na tymczasowe przechowanie eksponatów.
W roku 1959 Zarząd Oddziału PTTK w Krościenku otwiera kawiarnię. Zaczyna swoją działalność komisja turystyki kajakowej, górskiej i narciarskiej, komisja krajoznawcza, oraz ochrony przyrody i zabytków.
Rok 1963 przyniósł rosnący rozwój krościeńskiego biura obsługi ruchu turystycznego. Rozwój ten był dużą zasługą w szczególności kierownika BORT Mariana Kozłeckiego oraz Wojciecha Grzywnowicza zajmującego się sprawami ekonomiczno-finansowymi.
Następuje niezwykle dynamiczny rozwój obsługi turystów, zakładane są nowe stacje turystyczne, w Krościenku, Czorsztynie, Kluszkowcach, Maniowach oraz Ochotnicy Górnej i Dolnej. Bez przesady można rzec , ze Oddział urasta do najpoważniejszego organizatora ruchu turystycznego na terenie Pienin.
W zrozumiałej trosce o dalszy wzrost kadry przewodnickiej Oddział zorganizował w 1969 roku trzeci już kurs przewodników beskidzkich pod przewodnictwem mgr Jana.